Biography of Imam Bukhari In bashkir language, (Russian)
Биография Имама Бухари На башкирском языке, (русский)
Biography of Imam Bukhari In bashkir language, (Russian)
Имам Бохари, Имам Бохариҙың йыйнаҡ һәм ҡыҫҡаса хәтирәләре
Имам Бохари — Имам Әхмәт, Имам Мөслим, Әбү Дауыт, Тирмиҙи, Ән-Нәсәй һәм Ибн Мәджә менән бер рәттән данлыҡлы хәҙис, хәҙис оҫтаһы. Имам Бохари әҫәре хәҙис яҙыуҙа ойошторолған күп һанлы төрлө әҫәрҙәр араһында иң ысынбарлыҡтағыһы тип эҙмә-эҙлекле килешелгән. Тикшеренүселәрҙең һәр береһе, Сәхих Бохари, ризалашҡанса, Сәхих Әл-Бохари Ҡөрьән Кәримдән һуң иң законлы китап булып тора.
Уның нәҫеле:
Имам Бохариҙың тулы исеме — Әбү Абдулла Мөхәммәт ибн Исмәғил ибн Ибраһим ибн Әл-Муғирә ибн Бәрдизйә Әл-Джуфри Әл-Бохари. Уның ғәҙәттән тыш олатаһы Әл-Муғирә Исламға түҙемлелек арҡаһында уңайлы Бохараға эйә була. Ул донъяға һижри 194 йылдың 13 шәүүәле йома көндө (810 йылдың 21 июлендә) Бохара ҡалаһында (хәҙерге Үзбәкстандағы ҡала) килтерелә. Уның атаһы Әлим (Ислам тикшеренүсеһе) булған, артабан, төрлө билдәле тикшеренүселәрҙән, шул иҫәптән имам Мәлик ибн Әнәстән алынған. Уның атаһы биҙрә тибеп нөктәһендә, ҡасан ул яңы тыуған бала һәм уның әсәһе үҙ өҫтөнә бөтә яуаплылыҡты уны тәрбиәләү.
Уның мәғлүмәт эҙләүе:
Имам Бохари, Имам Бохари йәш сағында уҡ хәҙистәргә иғтибарын йүнәлтә башлай. Ул үҙенең төп тикшеренеүҙәрен, Бигерәк тә хәҙистәрҙе, Бохарала (уның сығышы) тамамлай. йәшендә ул билдәле тикшеренүселәрҙең күп һанлы китаптарын, шул иҫәптән Абдулла Ибн Әл-Мөбәрәктең «Әл-Вәки» китабын иҫенә төшөргән. Хәҙистәрҙе һәм тәүге тикшеренүселәр китабын иҫкә төшөрөүҙән башҡа, ул өҫтәмә рәүештә 1920 йылдың тарихына иғтибарын йүнәлтә башлай.
хәҙис тапшырыуҙа ҡатнашҡан хикәйәселәрҙең (Рәүи) һәр береһе, донъяға инеү һәм үткән көнө, тыуған урыны һ.б. Ун һигеҙ йәшендә имам Бохари әсәһе һәм бер туған ағаһы менән бергә Мәккәгә килә. Һуңынан уйнап сығарып хаж (сәйәхәт), уның бер туған ағаһы һәм әсәһе Бохараға ҡайтып инә, әммә имам Бохари өҫтәмә өйрәтеү өсөн унда ҡала. Ул ике йыл аша Мәккәлә янып, хәҙистәрҙе өйрәнә, артабан, Мәккә ислам тикшеренүселәренән башҡа ҡәтғи имтихандар. Шул мәлдән башлап ул Мәҙинәгә бара һәм ярайһы уҡ оҙаҡ ваҡыт хәҙис, фиҡ һәм ислам хоҡуғы өлкәһендә артабанғы белем ала. Һуңыраҡ алты йыл буйы Мәккә һәм Мәҙинәлә янып, Басра, Куфа һәм Бағдадҡа китә һәм Мысыр һәм Фарс (Сүриә) ҡалаһында була. Ул шәхсән: «Мәғлүмәт эҙләү өсөн, мин ике тапҡыр Мысырға һәм Сүриәгә, бер нисә тапҡыр Басраға юлландым, Хиджазда (Мәккә һәм Мәҙинә) алты йыл буйы яндырҙым һәм Куфаға һәм Бағдадҡа шундай иҫәпһеҙ ваҡиғаларҙа Мөхәддитин менән барҙым. (Хәҙис йыйыусылар йәки хәҙис белгестәре).” Имам Бохариҙың хәҙистәр йыйыуҙағы алышы тураһында күп һанлы хикәйәләр һөйләнгән. Ул Аллаһ Тәғәләнең (С.Ғ.В.) ирендәренән ҡолап төшкән ҡиммәтле алмастарҙы йыйыу өсөн генә төрлө урындарға йөрөгән.
Уның хәтере һәм зирәклеге:
Имам Бохари, Имам Бохари баштан уҡ иҫ киткес иҫ киткес хәтере булған һәм уның хәтере ҡырағайлыҡ тип ҡаралған. Тәүге мәғлүмәт алыу ваҡытында ул етмеш мең хәҙис һаҡлап ҡала, ә һуңыраҡ ғүмерендә был һан 300 меңгә етә. Уның бер туған ағаһы Рәшит канистраһы Исмәғил йәш сағындағы тормошонда шуны белдерә: “Имам Бохари беҙҙең менән Басра тикшеренеүселәренә хәҙистәргә иғтибар итеү өсөн бара торғайны. Имам Бохариҙан башҡа барыбыҙ ҙа хәҙистәр яҙып ала торғайныҡ. Билдәле көндәр үткәс, Беҙ имам Бохариҙы ғәйепләнек, һеҙ хәҙистәрҙе яҙып алмау менән шундай иҫәпһеҙ көндәрҙе әрәм иткәнһегеҙ, тип һораны. 1917 йылда был хәҙистәрҙе ишеткәс, имам Бохари беҙгә беҙ билдәләгән бөтә хәҙистәрҙе яңынан күрһәтә кеүек тойолдо. Ул ҡәләм һәм ҡағыҙға таянманы, нисек кенә булмаһын, ул үҙенең үткер хәтеренә бәйле, был Аллаһтың уға төшөнкөлөк һәм мөһабәт хәтер бүләк итеүенең эҙемтәһе булды.
Мөхәммәт ибн Әзһәр Сажистани әйткән:
“Мин Сөләймән Ибн Харабҡа имам Бохари ҡушылып, хәҙистәргә иғтибар итеү өсөн бара торғайным. Мин хәҙистәрҙе нисек кенә имам Бохари яҙмаһа ла төҙөй инем. Кемдер минең менән уртаҡлашты: “Ни өсөн имам Бохари хәҙистәрҙе яҙып алмай ?’ Мин уға: «Әгәр ҙә һеҙ ҡағыҙ күсермәһендә яҙылған хәҙисте ҡалдырһағыҙ, уны Имам Бохари хәтеренән ала алаһығыҙ», — тинем. Имам Бохари был урынға килгәндә Бағдадта булған бер ғәжәп ваҡиға бар. Айырым кешеләр, уның күп һанлы ҡаҙаныштары һәм уға бирелгән һыҙаттары тураһында белеп, уны һынауҙы һайлай, улар ярҙамында дөрөҫ эшләргә мәжбүр итә. Бына нимә эшләргә улар 100 уникаль хәҙис йыйып, яһаҡтарҙы һәм хәҙистәрҙең тексын үҙгәртеп. Хәҙистәрҙе ун кеше имам Бохариға фекер алышҡан. Хәҙистәрҙе һөйләгәндә, имам Бохари был һорауға: «Бер кемгә лә ҡағылышлы түгел», — тип яуап бирә. Нисек кенә булмаһын, күп һанлы хәҙистәрҙе тамамлағандан һуң, үҙгәртелгән һәр тексты һәм данды, унан һуң дөрөҫ текст һәм данды ҡабаттан ҡабатлай. Был ғәҙәттән тыш Хәҙис тикшереүсенең иҫ киткес хәтере шундай ине.
Уның характеристикалары һәм характеристикалары:
1. Ғәжәпләндерерлек хәтер: Үрҙәге пунктта һылтанма яһалғанса, Имам Бохари ғәжәпләндерерлек хәтерле булған.
2. Түҙемлек/Либераль: Имамды атаһы күп муллыҡ менән ҡалдырған. Нисек кенә булмаһын, йомартлығы арҡаһында ул барыһын да Аллаһ юлында сарыф итте. Аҙағына табан ул ҡалған ине, аҡсаһыҙ, уны үткәрергә этәрә, уның көнөн бер-ике миндаль.
3. Тура һәм баҫалҡы: Ул төп шәхес булған. Үҙ талаптарын үҙе ҡайғырта торғайны. Ғәҙел кеше булыуына ҡарамаҫтан, ғөмүмән, үҙенә бер аҙ эшселәр йыйып ала.
4. Аллаһ Тәғәләгә ҡарата ҡурҡыу тойғоһо: Ул иң иғтибарға лайыҡлы дәрәжәлә – диндарлыҡ һәм затлылыҡ менән хөрмәтләнгән. Ул үҙенең бөтә эштәрендә лә Аллаһтан ҡурҡа, сөнки ул иң юғары дәрәжәләге диндарлыҡ һәм затлылыҡ менән хөрмәтләнә. Ул үҙен кәмһетеүҙән һәм шикләнеүҙән алыҫлаштырҙы һәм айырым кешеләрҙең азатлығына эҙмә-эҙлекле ҡараны. Ул ғәҙәттән тыш йәмле, асыҡ күңелле һәм нескә ине, башҡалар тарафынан йәберләнгәндә бер ҡасан да ҡаты һүҙҙәр әйтмәне. Ул, ғөмүмән, үҙенә яуызлыҡ йөкмәткән шәхестәр өсөн рәхмәт ялбарған. Теләһә ниндәй шәхескә мөрәжәғәт итергә өмөт итә тип фаразлап, көндөҙ уны бер ҡасан да кәмһетмәҫ ине.
Уның тәрбиәселәре:
Төрлө милләт сәйәхәттәрендә имам Бохари ышаныслы абруйлы мәғрифәтселәр менән осраша. Ул үҙе лә 1080 тәрбиәсенән хәҙистәр төҙөүен, уларҙы һәр береһенең хәҙис белгестәре булыуын әйткән. Уның инструкторы араһында:
1. Али ибн Әл-Мәдини 2. Имам Әхмәт канистра Ханбал 3. Яхъя ибн Маин 4. Мөхәммәт ибн Йософ Әл-Фирйәби
5. Мөхәммәт канистраһы Йософ Әл-Бәйкәнди 6. Исхаҡ ибн Рахвэйх Шулай уҡ, күп һанлы башҡалар.
Уның уҡыусылары:
Имам Бохариҙан килгән хәҙисте һүрәтләгән шәхестәр һаны асыҡланмаған. Нисек кенә булмаһын, бер нисә сығанаҡ буйынса, 90 меңгә яҡын кеше имам Бохариҙан туранан-тура хәҙистәр ишеткән. Имам әл-Бохари өйрәнгән әҫәрҙәре араһында:
1. Мосолман һауыты Хаджаж (киң мәғәнәһендә Имам Мөслим тип атала)
2. Әбү Иса Мөхәммәт Әт-Тирмиҙи (киң мәғәнәлә Имам Әт-Тирмиҙи тип атала)
3. Әбү Әбд-үр-Рәхмән Әхмәт ибн Шөәйб Әл-Насай (киң мәғәнәлә Имам Әл-Насай тип атала)
4. Абдулла һауыты Ғәбдүр-Рахман Әл-Дәрими 5. Мөхәммәт һауыты Нәшр Әл-Мәрүәзи
6. Әбү Хатим Әр-Рәзи 7. Әбү Бәкер канистраһы Исхаҡ һауыты Хөзәймә Шулай уҡ, күп һанлы башҡалар.
Уның ижады/китаптары:
Имам Бохари үҙ ғүмерендә бик күп китаптар ижад иткән. Уның эше хәҙистәрҙең шул рамкаһында ғына түгел, ә өҫтәүенә Тәфсир, Фиҡһ, Тарих (Тарих) кеүек төрлө фәндәр.
1. Әл-Тарих Әл-Кәбир 2. Әл-Тарих Әл-Сәғир 3. Әл-Тарих Әл-Әүсәт 4. Халҡу Афалад ибад
5. Әҙ-Дүәфә Дебрис Шаһир 6. Әл-Әҙәб Әл-Муфрад Әлүллаһ Әл-Джәйләни. Шулай уҡ, тағы ла бер нисә.
Беҙ имам Бохариның иң билдәле китабы тураһында тулыһынса тикшерәсәкбеҙ, ул «Әл-Джәми Әс-Шәхиһ» тигән «Сахих хәҙистәр ассортименты» булып тора, ул «Сахих Әс-Бохари» тип атала. Был китапты йыйыу тураһында ғәҙәттән тыш әкиәт бар. Бер кис имам Бохари үҙенең фантазияһында Аллаһы Тәғәләнең (С.Ғ.В.) Курьерын күрә, тиҙәр. Ул ҡалды, тип пәйғәмбәр Мөхәммәт (S.A.W.), уның ҡулында вентилятор һәм башын сығарып ҡомаҡтар курьер Аллаһы Тәғәлә (S.A.W.). Имам Бохари шунан һуң, шул мәлдә, төш тәржемәселәренән фантазиянан әһәмиәтте һорай. Улар Аллаһтың хатсыһы (с.ғ.с.) төрлө хәҙистәре өсөн иҫтә ҡалған ялғанлыҡтарҙы ул (имам Бохари) юҡ итер һәм тарҡатыр тигән фантазияны асыҡланы. Был фантазия уға «Әл-Джами Әс-Сахих» («Сахих Әл-Бохари») китабын төҙөүгә көс бирә. Имам Бохари хәҙисте үҙ эсенә индереүҙә ифрат һаҡ була. Әл-Фирбәри, уның уҡыусыларының береһе, әйткәнсә, ул имам Бохариның былай тигәнен ишеткән: «Мин «Әл-Джәми Әс-Сахих» китабын Мәккәнең Ғәжәп мәсетендә (Мәсет Әл-Харам) йыям һәм Истихара доғаһынан һуң бер хәҙисте лә сығарып ташланым. (йүнәлешле үтенес) ике рәҡәттән, Аллаһ Тәғәләнән ярҙам һорағыҙ һәм хәҙистең ысынлап та ысын булыуын ҡабул иткәндән һуң». Имам Бохари хикәйәселәрҙең барлығын тулыһынса ҡараған, улар ышаныслы булыуын һәм хәҙистең һүҙбәйләнештәрен булдырмауын йәки үҙгәртмәүен тәьмин итеү өсөн. Фаразлап, ул тапты, тип, кемдер сылбырҙа туранан-тура боҙған йәки ышаныслы тип ҡаралмаған, тип, был хәҙис тиҙ утилләштерелгән һәм уның китабы өсөн иҫкә төшмәй, әгәр ҙә уның өсөн нигеҙләнгән сылбыр бар.Иң таралған ысул был китапты ойоштороу тамамланды был китапты заказ бирергә 16 йыл кәрәк була. Ғәжәп күп хәҙистәр һаҡлап ҡалыуына ҡарамаҫтан, ул был китап өсөн 7275 хәҙис һайлап ала һәм был хәҙистәрҙең ысынлығы тураһында һис шикһеҙ тиерлек.
Уның Бохаранан ҡыуылыуы:
Күп йылдар үткәс, имам Бохари үҙенең элекке күршеһе Бохараға ҡайтып инә. Ҡаланың айырым кешеләре иҫ киткес күңелле булды, уны ғәҙәттән тыш зинг һәм дәрт менән ҡаршы алды. Имам Бохари ҡалала мәҙрәсә (мәктәп) төҙөй, унда үҙенең тормошҡа ашырыу менән тәрбиәләүгә күп көс һала. Ысын күңеллелегенә, рәхимлелегенә һәм ышаныслы булыуына бәйле имам Бохари шул заман етәкселәренән йыраҡ тора торғайны, сөнки уларҙы ҡыуандырыр өсөн нәмәләрҙе әйтергә эйелергә мөмкин тигән аңлатма бирелә. Бохараның закондар сығарыу етәксеһе Халид контейнер Әхмәт имам Бохариҙы өйөнә саҡырып, улын өйрәтергә имамдан һорашҡанда. Имам Бохари, тәҡдимгә яуап итеп, былай тип яуап бирә: «Мин кешеләргә ҡарағанда белемгә ҙурыраҡ хөрмәт күрһәтәм, сөнки тап улар белемгә мохтаж һәм тап улар уны эҙләргә тейеш». Губернатор әйтте: ”Әгәр минең улым һеҙҙең мәҙрәсәгә (мәктәпкә) уҡырға тейеш булһа, ул ябай кешеләрҙең балалары менән ултырырға тейеш түгел. Һеҙгә (Имам Бохариға) уны айырым өйрәтергә тура килер ине». Имам Бохари яуап бирә: «Мин бер кемде лә хәҙистәр ишетеүҙән туҡтата алмайым». Үзбәкстандың Сәмәрҡәнд ҡалаһынан яҡынса 30 км алыҫлыҡта урынлашҡан Хартанг ауылында төпләнгән. хурлыҡ һәм намыҫһыҙлыҡ һәм һуңынан төрмәгә ташлана, унда бер нисә көндән һуң вафат була.
Уның үлеме:
Имам Бохариҙы тыуған иленән ҡыуып сығарыу уның эсендә әрнеүле һыҙланыуҙар тыуҙыра. Ҡалған көндәрен ул Сәмәрҡәндтең Хартанг ҡалаһында үткәрә. Һижри 256 йылдың 1 Шәүүәлендә (б.э. 870 йыл) имам Әл-Бохари 62 йәшендә Сәмәрҡәндтең Хартанг ҡалаһында вафат була. Имам Бохари ҡәбере Сәмәрҡәндтең Хартанг ҡалаһында урынлашҡан.
Ғалимдар имам Бохариҙы маҡтай: Әл-Хафиз ибн Раджа Әл-Ханбали имам Бохари тураһында былай тигән: «Ул (Имам Бохари) Ерҙә йөрөгән Аллаһтың аяттарының береһе». Был өммәттең Фаҡиһ (ислам фиҡихы һәм ислам хоҡуғы буйынса ислам факихы белгесе)». Әбү Бәкер Мөхәммәт ибн Исхаҡ ибн Хузәймә әйткән: «Мин күк аҫтында Мөхәммәт ибн Исмәғилдән дә нығыраҡ белемле һәм Аллаһ Илсеһенең хәҙистәрен ятлаусы кешене күргәнем юҡ».
Һылтанмалар:
● Әл-Бохари, имам. Сәхих Әл-Бохари: Исламдың тәүге йылдары. Башҡа матбуғат, 2013
● Әл-Бохари, Мөхәммәт. Сахих әл-бухари. Дар Ул-Хәҙис, 1978 йыл.
● Ирфәнулла, Сажид Мәхмүт. “Мәүләнә Хәбиб ур Рахман Әл-Әзми: Тормошо һәм ижады
(Биография).” Банну университеты ислам ғилеме буйынса тикшеренеу журналы 1.1 (2014).
